21 października 2021 roku Asteriks, Obeliks i Idefiks powracają wraz ze swoją 39. przygodą. Razem z najsłynniejszym z galijskich druidów przygotowują się do wyruszenia w długą i tajemniczą podróż, w poszukiwaniu dziwnej i przerażającej istoty. Ale kim jest ta istota?
Didier Conrad przesłał rysunek do wydawnictwa Éditions Albert René:
DZIWNY I TAJEMNICZY RYSUNEK…
Ukazuje on naszych dwóch bohaterów – stworzonych ponad 60 lat temu przez genialnych René Goscinny’ego i Alberta Uderzo – wspinających się po dużym pniu drzewa, aby ściągnąć z niego Idefiksa, który, jak się wydaje, ma zamiar im czmychnąć…
Czyżby galijski piesek chciał się wyemancypować?
Ten pień jest całkiem wyjątkowy, ponieważ został wyrzeźbiony w kształcie
BARDZO ENIGMATYCZNEGO STWORZENIA
– czczonego i przepełniającego lękiem starożytnych – wyposażonego w imponujące kły i straszny dziób drapieżnika.
Jean-Yves Ferri mówi nam o tym nieco więcej:
„Jeśli chodzi o nowy album Asteriks i Gryf, wszystko zaczęło się od rzeźby Tarasque’a, przerażającego stworzenia z celtyckich legend… Czy nasi przodkowie naprawdę wierzyli w istnienie tych dziwnych potworów? Trzeba przyznać, że w starożytnym Rzymie odkrywcy byli rzadkością, a terra pozostawała w dużej mierze incognita. Jednak słonie lub nosorożce, niezwykłe zwierzęta, były już pokazywane w Rzymie. Dlaczego więc Rzymianie mieliby wątpić w istnienie takich nieprawdopodobnych stworzeń? Czyż niektóre (meduzy, centaury, gorgony…) nie zostały wcześniej opisane w bardzo poważny sposób przez starożytnych Greków? Postanowiłem więc wybrać z mitologicznego bestiariusza zwierzę, które znajdzie się w centrum fabuły. Ten pół-orzeł, pół-lew (z końskimi uszami), był jak najbardziej enigmatyczny, toteż zdecydowałem się na Gryfa! Rzymianie tu pasowali, to pewne. Ale Galowie? W jaki sposób Asteriks, Obeliks i Idefiks, wraz z druidem Panoramiksem,
dali się wciągnąć w epicką i pełną pułapek pogoń za tym fantastycznym zwierzęciem? Tego właśnie się dowiecie czytając album. Nie zachowam się jak bogini Wikipedia i nie opowiem wam wszystkiego… ”
Zapowiedź nowego albumu następuje w rok po śmierci Alberta Uderzo. Jean-Yves i Didier oświadczyli: „Albert zaufał nam, że będziemy szanować wartości postaci, które stworzył wraz z René Goscinnym i sprawimy, że będą przeżywać nowe przygody. Z wielkim wzruszeniem kontynuujemy pod jego nieobecność misję, jaką nam powierzył i mamy nadzieję, że nowy album zachwyci czytelników”.
Gryf w starożytności
Rozmowa z Hélène Bouillon, konserwatorką w Louvre-Lens i współkomisarz wystawy Tables de Pouvoir, egiptolożką, specjalistką od relacji między Egiptem a starożytnym Bliskim Wschodem, pracującą nad projektem dotyczącym fantastycznych zwierząt.
Do czego podobny jest gryf? Gdzie można odnaleźć jego pierwsze ślady?
Gryf to mitologiczne stworzenie owiane tajemnicą. I to już od 5000 lat! Ma ciało lwa oraz szpony, skrzydła i dziób drapieżnika. Jego najwcześniejsze ślady, odciśnięte w glinie, odkryto w Iranie: te odciski pieczęci pochodzą z mniej więcej 3500 roku p.n.e. Wobec braku tekstów mitologicznych nikt nie zna dokładnego znaczenia tych obrazów, ale wiemy, że krążyły po świecie, ponieważ mniej więcej w tym samym czasie w Egipcie pojawiały się także skrzydlate lwy z głowami orłów na rzeźbionych paletach do makijażu. Specjaliści sądzą – bez pewności – że w tym czasie gryf reprezentował surowe siły natury, ponieważ pojawiał się w towarzystwie innych zwierząt, zarówno dzikich (lwy, byki), jak i fantastycznych (pół-węże, pół-pantery). W drugim tysiącleciu p.n.e. wizerunki gryfa pojawiają się w Lewancie, Anatolii oraz na Cyprze, szczególnie na rzeźbionych tablicach z kości słoniowej zdobiących trony i królewskie łoża, gdzie pojawia się on w pozycji siedzącej z rozpostartymi, upierzonymi skrzydłami. W tym samym okresie dzięki wymianie handlowej podróżował na statkach kananejskich (u wybrzeży palestyńskich, syryjskich i libańskich), a następnie, w I tysiącleciu p.n.e., z Fenicjanami i Grekami, a także po Morzu Czarnym, gdzie zdobił broń i meble ludów wędrownych, jak choćby Scytów. Dla Greków gryfy są strażnikami skarbów Apolla i Dionizosa. W tym samym czasie gryf był używany jako dekoracja pałacu Persów Achemenidów. Występuje również na tronach i luksusowej zastawie stołowej Frygijczyków oraz Lidyjczyków w Anatolii.
Jaka jest jego rola w mitologii, jaka symbolika?
Symbolika gryfa ewoluowała w trakciejego podróży i przyswajaniu przez ludzi z bardzo różnych cywilizacji. Symbolizuje zarówno siłę (ciało lwa), czujność (przeszywające oczy orła), jak i zaciekłość (szpony i ostry dziób drapieżnika). U Egipcjan symbolizuje zwycięskiego króla, archeolodzy odnajdywali go głównie w miejscach związanych ze sferą królewską, a mianowicie w świątyniach przylegających do piramid z trzeciego tysiąclecia p.n.e. Napierśniki (złota biżuteria) z początku drugiego tysiąclecia p.n.e. przedstawiają również króla w postaci gryfa unicestwiającego wrogów. Francuskie słowo griffon (V wiek p.n.e) pochodzi bezpośrednio z języka greckiego, w którym to oznacza: „szponiasty, haczykowaty”.
W jakiej formie możemy go znaleźć w czasach po starożytności? Jakie jest jego dziedzictwo w sztuce i historii współczesnej?
Co ciekawe, poczynając od pierwszych śladów dostrzeżonych w Iranie, głowa gryfa nadal wygląda tak samo, jednak w trakcie jego peregrynacji ma on tendencję do zmiany fryzury. I tak na przykład w pierwszym tysiącleciu p.n.e. głowę gryfa przyozdobiły spiczaste uszy, niczym u demonów z Mezopotamii. Tak samo jest też przedstawiany później w średniowiecznych bestiariuszach. W tej epoce i w okresie renesansu pojawia się na kilku herbach. W opowieściach z różnych wypraw, takich jak Marco Polo, można wyczytać, że w Indiach i Etiopii zauważono ogromne gryfy, które były w stanie unosić słonie w szponach, a następnie upuszczać je na ziemię tuż przed pożarciem. Wspólnym punktem wszystkich tych legend pozostaje zatem to, że gryf jest silnym i budzącym szacunek, ale też niebezpiecznym mitologicznym zwierzęciem, napawającym lękiem oraz szanowanym. Jeśli chodzi o posąg gryfa wizualizowany w przygodzie „Asteriks i Gryf”, to doskonale pasuje on do jego przedstawienia pochodzącego z pierwszego tysiąclecia n.e., przyjętego przez Greków i wszystkie ludy śródziemnomorskie po dziś dzień, ponieważ odziedziczył małe spiczaste uszy. I tu niespodzianka! Wydaje się, że mamy tu do czynienia z największą znaną rzeźbą przedstawiającą gryfa!
